Allah-taala öz ən şirin buyruqlarında insanların
tərbiyəsi üçün həqiqi inamların təhlilindən əlavə ilahi insanların həyat yolu
və sözlərinə istinad edir ki, onların ruhuna daha çox təsir etsin. Quranda
peyğəmbərlər və saleh insanlardan bir bu qədər danışmasının səbəbi elə budur.
Onların mələk siması təriflənir, həyat üsulu nümunə göstərilir.
Allah-taala ən gözəl buyruqlarında həzrət Peyğəmbəri (s)
bütün həqiqət ölçülərinin nümunəsi kimi tanıtdırır, onun ilahi simasını
nümayişə qoyur və bütün insanları bu simadan nümunə götürməyə çağırır. «Həqiqətən Allahın Rəsulu Allaha, qiyamət
gününə ümid edənlər və Allahı xatırlayanlar üçün gözəl nümunədir». ("Əhzab»
21). Bu çağırış ilahi və insani dəyərlərin qiymətləndirilməsidir.
Sübhan Allah öz möhtərəm və möhkəm buyruğunda kimsənin
əvəz edə bilməyəcəyi ilahi bir simadan danışır. «Sən xasiyyətcə üstün və böyüksən». O, ilahi sifətlərin məzhəri,
haqqa eşqin və həqiqət yolunda fədakarlığın ifadəsidir. O, səadət aşiqidir. O,
həqiqətin seyrində mələklərin etiraf edib, qalxa bilmədiyi məqamlara yuksəlir.
Mələklər «bir barmaq bəndi qədər
qalxsam, qanadlarım yanar» deyir. («Bihar» 18-ci cild). Həzrət (s) qərq
olanlara yardımda o qədər üzüldü ki, Allah ona təsəlli verdi: «Biz Quranı sənə nazil etmədik ki, özünü
bunca zəhmətə salasan» («Ta-ha»-2). O, yolunu azanların dərdindən o qədər
təəssüf etdi ki, Allah onun gizli eşqini aşkara çıxardı - «Ey Məhəmməd, yoxsa bu Qurana inanmasalar, arxalarınca təəssüflənib
özünü həlak edəcəksən?! («Kəhf»-6). Hansı rəhbər öz xalqını bu qədər
sevib?! Mələklərdən də üstün mələk simalı bir insan, insani kamalın təcəllisi
ki, həmin ilahi kamaldan rişələnir. Həmin şəxs ki, öz ağır və qısa həyatında
gözəllikləri ilə hamını heyran qoydu. Bəşər həyatında misli görünməmiş halda
qəlbləri fəth etdi. Pak insanlar ona o qədər valeh oldular ki, onun dəstəmaz
suyunu təbərrük bildilər.
Həzrət Peyğəmbərin (s) gözəllikləri o qədrə
vəsfəgəlməzdir ki, insanları bütün rənglərdən, bulanıqlardan uzaqlaşdırır və
özünə valeh edir. Onlar evlərindən, vətənlərindən, qəbilələrindən, hətta
övladlarından,yoldaşlarından, ata-analarından ayrılıb Peyğəmbərin (s)
məramlarına bağlanırdılar, ilahi dəyərləri hər şeydən üstün tutdular. «Mühacirlərdən əvvəl yurd salmış və iman
gətirən kəslər öz yanlarına mühacirət edənləri sevər, onlara verilən qənimətə
görə ürəklərində həsəd, qəzəb duymaz, özləri ehtiyac içində olsalar belə onları
özlərindən üstün tuturlar». («Həşr» 9). İstər həzrətin (s) özü, istər
ardıcıllarının mislinə insanlar arasında təsadüf edilməz. Yalnız belə bir şəxs
rəhbərliyə və nümunə olmağa layiqdir. Axı bütün səy və təlaşı özünə xidmətdən
ibarət olan bir insan necə rəhbər ola bilər?! «O biri qisminiz isə ancaq öz canlarının hayına qalır». («Ali-imran»
154). Bu adamlar zahirən insan, daxildə isə heyvandırlar. «Onların məqsədi yemək və yatmaqdır».
(«Nəhcül-bəlağə»). Həzrət (s) bir mələk də deyil. Çünki mələk başqa, fərqli
həqiqətdir. Onun fitrət və istəklərinin olduğu məlum deyil. Mələk yalnız əmrə
tabedir: «Mələklər heç zaman Allaha
itaətsizlik etməz, daim Allahın itaətində olarlar». («Təhrim» 6).
Rəhbərlik qəyaqəti insanı mələksima edir. «Əgər biz onu mələk etsəydik, yenə də onu
bir insan qiyafəsində göndərər və onları bir daha düşdükləri şübhəyə salardıq».
("Ənam» 9). Yer üzündə insanlar yaşayırsa, onların nümunəsi də insan
olmalıdır. Yox, sakinləri mələk olsaydı, onların peyğəmbəri də mələk olardı. «Söylə ki, əgər yer üzündə arxayın gəzənlər
mələklər olsaydı, sözsüz ki, onlara bir mələk peyğəmbər göndərərdik». («İsra»
95). «Kəhf» surəsində buyrulur: «Mən
də sizin kimi ancaq bir insanam».
Quranda bəhanələr nə üçün yer ayrılır: Deyirlər,
Peyğəmbər mələk deyil. «İnsanlara doğru
yolu göstərən bir rəhbər gəldiyi zaman ona iman gətirməyə mane olan şey yalnız
onların – Allah bir insanmı peyğəmbər göndərdi? – demələridir». («İsra» 94).
«Bu gecə Peyğəmbərdir ki, bizim kimi yeyir, bazarda gəzir» («Fürqan» 7); «Əgər
Peyğəmbər insanlar arasından seçilməlidirsə, tanınmış böyklərdən seçilməlidir»
(«Züxaf» 31); «Nə üçün Quran Məkkə və Mədinə böyüklərinə nazil olmayıb,
peyğəmbər adi ola bilməz, onun bağları, var-dövləti olmalıdır» («İsra» 93); «Nə
üçün sənin xurma və üzüm bağların yoxdur, evinin üstü qızıl, cəvahirat deiyl!»
(«Fürqan» 8).
Quran bu bəhanələri rədd edərək buyurur ki, insanlar
üçün nümunə şəxs və peyğəmbər yalnız insan ola bilər, keçmiş peyğəmbərlər də
insanlardan olmuşdur. «Səndən əvvəl
göndərdiyimiz peyğəmbərlər də şübhəsiz ki, yemək yeyər, bazarları
gəzib-dolaşardılar» («Fürqan» 20).
Başqa bir ayədə buyrulur: «De ki, həmd olsun Allaha! Salam olsun Allahın seçdiyi bəndələrinə»
(«Nəhl» 59). Peyğəmbər insan olduğu üçün insanlara nümunə ola bilər, ilahi
olduğu üçün insanları o istiqamətdə pərvazlandırar. «Ümumi ərəblərə özlərindən peyğəmbər göndərən Odur. Bu peyğəmbər onlara
Allahın ayələrini oxuyar, onları təmizləyər» («Cumə» 2). Quran belə ilahi
çöhrəli bir insanı təsvir edir. Lakin bu təsvir boş yerə deyil, nümunə götürmək
üçündür. «Allahın Rəsulu (s) öz ilahi
çöhrəsi ilə sizin üçün nümunədir».
