İmam Sadiq əleyhissəlamın elmi əzəmət və
yüksəkliyinə aid çoxlu sübutlar vardır. Bu məsələ həm şiə, həm də sünni
alimlərinin qəbul etdiyi bir mövzudur. Böyük alim və fəqihlər onun elm
mərtəbəsinin yüksəkliyi qarşısında diz çökür, onun elm sahəsində üstün olduğunu
tərifləyirlər.
Hənəfi firqəsinin məşhur banisi Əbu-Hənifə
deyirdi: “Mən Cəfər ibn Məhəmməd əleyhissəlamdan (İmam Sadiqdən) savadlı şəxs
görməmişəm” (“Təzkürətül-hüffaz”, c. 1, səh. 166). O həmçinin, deyirdi: “Mənsur
(Dəvaniqi) Cəfər ibn Məhəmməd əleyhissəlamı hüzuruna çağıran zaman məni çağırıb
dedi: “Camaat Cəfər ibn Məhəmmədin vurğunu olmuşdur, onu məhkum etmək üçün bir
sıra çətin məsələləri nəzərində tut.” Mən qırx dənə çətin məsələ hazırladım.
Bir gün Mənsur Hiyrədə olarkən məni çağırtdırdı. Məclisə girərkən gördüm ki,
Cəfər ibn Məhəmməd (əleyhissəlam) (İmam Sadiq) onun sağında oturub. Ona
baxdıqda heybəti məni elə bürüdü ki, heç Mənsuru görəndə elə olmurdum. Salam
verib Mənsurun işarəsindən sonra oturdum. Mənsur üzünü ona (İmam Sadiq
əleyhissəlama) tutub dedi: “Bu Əbu-Hənifədir.” O cavab verdi ki, tanıyıram.
Sonra Mənsur üzünü mənə tutub dedi: “Ey Əbu-Hənifə! Öz məsələlərini
Əbu-Abdullah (İmam Sadiq (əleyhissəlam)) ilə müzakirəyə qoy.” Mən də məsələləri
deməyə başladım. Hər hansı məsələni soruşurdumsa, dərhal cavab verirdi ki,
sizin bu məsələ barədə əqidəniz filan Mədinə əhalisinin əqidəsi filan bizim
əqidəmiz də filandır. Bəzi məsələlərdə bizimlə həmfikir olur, bəzilərində
Mədinə əhalisi ilə, bəzilərində isə fikri tamam başqa olurdu. Bu minvalla düz
qırx məsələ soruşdum ki, hamısına cavab verdi.” Əbu-Hənifə bura yetişəndə İmam
Sadiq əleyhissəlama işarə edərək dedi: “O, insanların ən alimi, onların fiqhi
məsələlərə aid olan ixtilaflarını bilən ən agah adamdır” (“Biharul-ənvar”, c.
47, səh. 217).
Maliki məzhəbinin banisi Malik deyirdi: “Bir
müddət Cəfər ibn Məhəmməd əleyhissəlamın yanına gedib-gəlirdim. Onu daima bu üç
halda gördüm: ya namaz qılırdı, ya oruc tuturdu, ya da Quran oxuyurdu. Onu dəstəmazsız
hədis danışan görmədim (“Təhzübüt-təhzib”, c 1, səh. 88). Elm, ibadət və
təqvada Cəfər ibn Məhəmməd əleyhissəlamdan üstün bir şəxsi nə bir göz görmüş,
nə bir qulaq eşitmiş, nə də heç kimin fikrinə belə gəlməmişdir” (“əl-İmamus
Sadiq”, c. 1, səh. 53).
Şeyx
Müfid yazır: “O Həzrətdən o qədər elm söylənilib ki, artıq bütün müsəlmanların
yanında məşhur olmuş, onun səs-sədası hər tərəfə yayılmış, onun nəslindən
olanların heç birindən onun söylədiyi qədər elm söylənilməmişdir” (“əl-İrşad”,
s. 270)
İbn Həcər Heytəmi yazır: “O Həzrətdən o
qədər elm söylənilmişdir ki, artıq bütün müsəlmanların yanında məşhur olmuş
onun səs-sədası hər tərəfə yayılmış və fiqh və hədis aləminin böyük
rəhbərlərindən olan Yəhya ibn Səid, İbn Cərih, Malik, Süfyan Suri, Süfyan ibn
Üyeynə, Əbu-Hənifə, Şübə və Əyyub Sicistani kimi şəxslər ondan hədis söyləmişlər
(“əs-Səvaiqul Mühriqə”, s. 201).
Onuncu əsrin görkəmli alimlərindən olan Əbu
Bəhr Cahiz deyir: “Cəfər ibn Məhəmməd (əleyhissəlam) elə bir şəxsdir ki, onun
elmi bütün dünyanı əhatə etmiş deyilənlərə görə Əbu-Hənifə və eləcə də, Süfyan
Suri onun şagirdlərindən olmuşdur. Bu iki nəfərin onun şagirdi olması onun elmi
yüksəkliyini sübut etmək üçün kifayət edər” (“əl-İmamus Sadiq...”, c. 1, s.
55).
Seyyid Əmir Əli Bəni Üməyyənin hakimiyyəti
dövründə mövcud olmuş məzhəbi firqələr və fəlsəfi məktəblərə işarə edərək
yazır: “Dini rəy və fitvalar yalnız Əhli-beyt adamlarının yanında özünə fəlsəfi
baxım almışdı. O dövrdə elmin yayılması, bəhs və təhqiqat ruhiyyəsi yaratmış və
bütün ictimai yerlərdə fəlsəfi söhbətlər əsas yer tutmuşdu. Böyük fəxrlə qeyd
etməliyik ki, bu ideoloji hərəkata Mədinədə çiçəklənmiş elm ocağı rəhbərlik
edirdi. Bu elm ocağını Əli ibn Əbutalib əleyhissəlamın Sadiq ləqəbli nəvəsi
təsis etmişdi. O, fəal təhqiqatçı, böyük mütəfəkkir və dövrün elmlərinə yaxşı
bələd olan bir şəxs idi. O, İslamda əsl fəlsəfə üsullu məktəb təsis edən ilk
şəxsiyyət olmuşdur. Onun elmi məclislərində sonralardan fiqhi məzhəb baniləri
olmuş adamlardan əlavə, uzaq yerdən gəlmiş filosof və fəlsəfə elminin
tələbələri də, onun dərslərində iştirak edirdilər. Bəsrə fəlsəfə məktəbinin
banisi Həsən Bəsri və Mötəzilə məzhəbinin banisi Vasil ibn Əta da, o Həzrətin
şagirdlərindən olmuş, onun elm mənbəyindən bəhrələnmişlər» (“Müxtəsəril tairixi
ərəb”, s. 193).
Məşhur tarixçi ibn Xəllikan yazır: “O, on
iki İmamlı şiələrin İmamlarından biri, Peyğəmbər (s) ailəsinin böyük
şəxsiyyətlərindən biri olmuşdur. Düzgünlüyünə və doğru danışdığına görə onu
Sadiq adlandırmışlar. Onun fəzilət və kəraməti o həddədir ki, daha bunu şərh
etməyə ehtiyac yoxdur. Əbu-Musa Cabir ibn Həyyan Tərtusi onun şagirdi olmuşdur.
Cabir İmam Sadiq əleyhissəlamın təlimlərini ehtiva etmiş və beş yüz risalədən
ibarət olan min vərəq həcmində bir kitab yazmışdır” (“Vəfayatul əyan”, c. 1,
səh. 327).
